Vào cuối năm 2009, Ricoh – một cái tên không thường xuyên xuất hiện trong danh sách các hãng máy ảnh phổ thông – đã tạo nên cú sốc thực sự trong giới công nghệ nhiếp ảnh khi ra mắt GXR, hệ thống máy ảnh kỹ thuật số theo triết lý mô-đun hoàn toàn mới. Trong bối cảnh thị trường lúc đó đang dần chuyển dịch sang máy ảnh mirrorless với các hãng như Olympus hay Panasonic dẫn đầu, Ricoh lại chọn một lối đi riêng đầy táo bạo: tách rời cảm biến và ống kính thành từng module riêng biệt, mỗi module là một hệ thống khép kín.
Cấu trúc module độc đáo
Khác với những hệ thống máy ảnh có thể thay ống kính (như DSLR hoặc mirrorless), Ricoh GXR đưa ra một định nghĩa hoàn toàn khác biệt: mỗi module thay thế không chỉ là ống kính, mà bao gồm cả cảm biến, bộ xử lý hình ảnh, thậm chí cả màn trập và motor lấy nét. Thân máy (body) chỉ đóng vai trò là bộ điều khiển chung, gồm màn hình LCD, các nút bấm, khe thẻ nhớ, pin và giao diện phần mềm.
Điều này giúp Ricoh kiểm soát được toàn bộ quy trình từ quang học đến xử lý hình ảnh ở cấp độ module – mỗi tổ hợp ống kính + cảm biến được thiết kế tối ưu cho nhau, loại bỏ hoàn toàn các vấn đề như back focus, misalignment hay hiệu ứng viền tím khi dùng ống kính rời trên các hệ máy thay đổi ống kính khác.
Tất nhiên, đánh đổi là sự hạn chế về khả năng mở rộng – các module không tương thích chéo, bạn không thể đổi ống kính giữa các module và mỗi module gần như là một máy ảnh riêng biệt.
Các module ống kính nổi bật trong hệ thống GXR
Một trong những điểm độc đáo nhất của Ricoh GXR là cấu trúc module có cảm biến riêng, nơi mỗi ống kính đều gắn liền với cảm biến và bộ xử lý riêng biệt. Điều này giúp tối ưu chất lượng hình ảnh theo từng mục đích sử dụng, thay vì chia sẻ chung một cảm biến như các hệ máy ảnh thay ống kính thông thường.
Ở thời điểm ra mắt, Ricoh giới thiệu bốn module gồm:
- S10 24–72mm F2.5–4.4 VC: cảm biến 1/1.7″, tương đương các máy compact cao cấp, zoom linh hoạt, chất ảnh ổn, nhỏ gọn dễ mang theo.
- P10 28–300mm F3.5–5.6 VC: cảm biến CMOS 1/2.3″, siêu zoom nhưng chất lượng hình ảnh chỉ ở mức phổ thông.
- A12 50mm F2.5 Macro: cảm biến CMOS APS-C 12MP, chất ảnh vượt trội, độ nét cao, màu đẹp, tiêu cự lý tưởng cho chân dung và macro.
- A12 28mm F2.5: cảm biến APS-C 12MP, tiêu cự 28mm góc rộng, rất lý tưởng để chụp đường phố với chất ảnh trong, màu phim đặc trưng.
Tuy nhiên, chính các module về sau mới khiến giới chơi ảnh chú ý nhiều hơn, đặc biệt là:
- Mount A12 (Leica M-mount): cảm biến APS-C 12MP, cho phép sử dụng các ống kính Leica M cổ điển và ống kính MF khác thông qua ngàm chuyển. Đây là module tạo nên sức hút đặc biệt cho GXR, nhờ khả năng tùy biến profile ống kính, chọn tiêu cự và khẩu độ thủ công – rất được các tay máy đam mê hoài cổ yêu thích.
- A16 24–85mm F3.5–5.5: cảm biến APS-C nâng lên 16MP, ống kính zoom đa dụng từ góc rộng đến tele. Tuy nhiên, module này khá to, khiến thân máy mất cân đối, và khẩu độ nhỏ nên hạn chế khả năng xóa phông.
Sự kết hợp của các module này đã tạo nên một hệ thống Ricoh GXR cực kỳ linh hoạt: vừa có thể chụp ảnh linh hoạt như máy compact, vừa có khả năng tùy biến giống như máy ảnh ống kính rời – với một cá tính rất riêng, không giống bất kỳ hệ thống nào khác trong lịch sử máy ảnh số.
Tư duy sản phẩm vượt trước thời đại
Ý tưởng của Ricoh rất rõ ràng: trong khi các hãng khác tập trung vào sự linh hoạt của việc thay ống kính, Ricoh chọn con đường đảm bảo sự toàn vẹn từ quang học đến xử lý ảnh bằng cách gắn kết chúng thành một khối duy nhất – điều đó đồng nghĩa, bạn không thể nâng cấp cảm biến nếu không thay cả module, nhưng đổi lại, mỗi module hoạt động như một khối tối ưu hóa hoàn hảo.
Triết lý này mang tính cách mạng nhưng cũng khiến GXR khó tiếp cận với đại chúng. Mức giá module không hề rẻ, trong khi người dùng phổ thông lại mong muốn sự linh hoạt nhiều hơn là tối ưu.
Trải nghiệm sử dụng: Tối giản, cơ học và rất “Ricoh”
Với Ricoh GXR, trải nghiệm người dùng là một điểm nhấn rất riêng. Giao diện điều khiển trên thân máy được thiết kế tinh giản, gần như tối ưu cho thao tác bằng tay. Các nút điều hướng bố trí logic, menu rõ ràng theo phong cách Ricoh – gọn gàng, trực quan và không màu mè.
Điều bất ngờ nằm ở chất lượng các ống kính và cảm biến trong module A12. Các module APS-C này cho ra hình ảnh có chiều sâu, độ chi tiết rất tốt và tái tạo màu sắc trung thực. Cảm biến CMOS 12MP trên các module này không hề thua kém các DSLR cùng thời như Canon 500D hay Nikon D90, nhưng toàn bộ hệ thống lại gọn gàng hơn nhiều.
Trong khi đó, module M-mount mang lại trải nghiệm hoàn toàn khác biệt. Khi gắn các ống kính Leica, Voigtländer hay Zeiss, GXR M-mount cho phép người chơi ảnh khám phá chất ảnh đặc trưng của từng ống kính rangefinder, thứ mà không dễ gì cảm nhận trên các hệ máy số thông thường. Việc lấy nét tay qua màn hình Live View không quá nhanh, nhưng với sự hỗ trợ của focus assist và magnification, trải nghiệm lại khá mượt nếu bạn quen thao tác.
Máy không quay video ấn tượng – điểm yếu dễ thấy khi so với các máy mirrorless thế hệ đầu của Panasonic hay Sony. Tuy nhiên, với những ai ưu tiên ảnh tĩnh và cảm xúc thủ công trong thao tác, GXR có thể làm hài lòng bất ngờ dù là ở thời điểm 2025 như hiện tại.
Một món đồ sưu tầm hơn là một công cụ thời thượng
Ricoh GXR chưa bao giờ là một sản phẩm đại chúng, và chính vì vậy, qua thời gian, nó dần trở thành một món đồ mang tính sưu tầm. Trong giới chơi ảnh, việc sở hữu đủ các module GXR – đặc biệt là A12 và M-mount – được xem như cách lưu giữ một triết lý sản phẩm đã biến mất khỏi ngành ảnh hiện đại.
Thiết kế body cũng mang tính biểu tượng cao, với kiểu dáng khối hộp cổ điển, logo Ricoh in nhỏ ở góc trái. Chất lượng hoàn thiện của thân máy và các module đều chắc chắn, bền bỉ. Dù đã hơn 10 năm trôi qua, nhiều máy GXR vẫn hoạt động tốt, minh chứng cho mức độ đầu tư nghiêm túc của Ricoh vào hệ thống này.
Giá máy trên thị trường hiện nay rất biến động: một body GXR còn tốt thậm chí có thể cao giá ngang bằng với những mẫu Ricoh GR III hay GR IIIx hiện tại với một vài module kèm theo.
So sánh với hiện tại: Ý tưởng cũ, vẫn có đất sống?
Điều thú vị là, ý tưởng “tách riêng cảm biến và ống kính” từng bị cho là lạ lẫm của Ricoh nay đã xuất hiện trở lại – dù ở dạng khác. Một số hệ thống cine camera cao cấp hiện nay như RED hay Z CAM cũng sử dụng cấu trúc module tương tự. Canon gần đây cũng giới thiệu ý tưởng cảm biến rời trong dòng sản phẩm công nghiệp.
Tuy nhiên, trong mảng máy ảnh dân dụng, Ricoh GXR vẫn là hệ thống module duy nhất mang triết lý “ống kính đi cùng cảm biến” một cách toàn diện và thương mại hóa nghiêm túc. Không hãng nào khác đủ can đảm thử lại cách tiếp cận này.
Điều đó khiến GXR giống như một bản nháp táo bạo, đi trước thời đại, nhưng cũng quá đặc biệt để có thể trở thành xu hướng phổ biến.
Ricoh GXR – một cột mốc quái kiệt trong lịch sử máy ảnh số
Ricoh GXR là lời nhắc nhở rằng ngành công nghệ, dù thường bị chi phối bởi logic thị trường, vẫn có chỗ cho những ý tưởng mang tính nghệ thuật và cá nhân hóa cực cao. Nó không thành công về mặt thương mại, nhưng để lại dấu ấn rất sâu trong cộng đồng đam mê nhiếp ảnh, như một minh chứng rằng một hệ thống ảnh không nhất thiết phải tuân theo lối mòn.
Với những ai mê máy ảnh, thích sự độc đáo, có góc nhìn riêng về nhiếp ảnh và công nghệ – Ricoh GXR vẫn là một trải nghiệm đáng thử, và càng đáng quý nếu bạn may mắn sở hữu trọn bộ các module huyền thoại mà Ricoh từng tạo ra.
Chi tiết toàn bộ bài viết chia sẻ Ricoh GXR trên trang DigitalCameraworld
Tính đến năm 2025, triết lý thiết kế dạng module mà Ricoh từng khai phá với GXR vẫn tồn tại, nhưng đã chuyển hướng hoàn toàn sang phân khúc cao cấp. Các thương hiệu như Phase One và Hasselblad hiện cung cấp những hệ thống máy ảnh medium format dạng module, cho phép người dùng hoán đổi cảm biến (digital back), thân máy và ống kính một cách linh hoạt. Tuy nhiên, chúng chỉ dành cho nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp trong các lĩnh vực như studio, thời trang, phong cảnh hay ảnh thương mại – với mức giá khởi điểm có thể vượt quá 10,000 USD chỉ cho phần cảm biến.
Điểm khác biệt là các hệ thống này nhắm đến sự tối ưu tuyệt đối về chất lượng hình ảnh, workflow hậu kỳ và khả năng nâng cấp từng thành phần, chứ không còn hướng đến tính di động và trải nghiệm người chơi ảnh như Ricoh GXR từng làm. Vì thế, dù tư duy module chưa bao giờ biến mất, nhưng chưa có ai tái hiện lại chính xác tinh thần “mỗi module là một máy ảnh” nhỏ gọn, độc lập như Ricoh từng thử nghiệm. GXR vẫn là một trường hợp hiếm hoi trong lịch sử nhiếp ảnh số – táo bạo, riêng biệt và đầy cá tính.
